Thuế quan 46%: Ngã ba đường kinh tế của Việt Nam và bài học toàn cầu từ Canada và Mexico

Đây là chuỗi bài viết dành cho bạn đọc đã đăng ký tạp chí BizInsider. Hãy nâng cấp gói thành viên của mình để đọc được các bài viết và tham gia vào chương trình Webinar AMA chất lượng mỗi tháng.

Quyết định áp thuế nhập khẩu 46% đối với hàng hóa Việt Nam của Hoa Kỳ đã gây chấn động nền kinh tế xuất khẩu của Việt Nam trong những ngày qua. Việt Nam phải tái cấu trúc mô hình kinh tế nếu muốn duy trì khả năng cạnh tranh toàn cầu.

Lặp lại những gián đoạn thương mại mà Canada và Mexico phải đối mặt trong những năm trước, Việt Nam hiện đang đứng trước một ngã ba quan trọng: hoặc là tiếp tục phản ứng thụ động trước những cú sốc bên ngoài hoặc là thực hiện các bước quyết định hướng tới khả năng phục hồi và chuyển đổi để phát triển bền vững hơn.

Thặng dư thương mại đã trở thành trọng tâm đối với các nhà hoạch định chính sách của Hoa Kỳ khi họ quan tâm đến tính có đi có lại và thương mại công bằng.

Thuế quan phản ánh sự bất đối xứng về mặt cấu trúc: Khả năng tiếp cận hạn chế của các công ty Hoa Kỳ vào thị trường Việt Nam, năng lực tiêu thụ hạn chế tại Việt Nam và mô hình xuất khẩu phụ thuộc rất nhiều vào sản xuất sử dụng nhiều lao động, chi phí thấp. Những yếu tố như vậy khiến Việt Nam dễ bị tổn thương - không chỉ trước thuế quan mà còn trước sự thay đổi của động lực thương mại toàn cầu.

Nền kinh tế xuất khẩu của Việt Nam phát triển mạnh nhờ chi phí lao động thấp và hội nhập vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Ảnh minh họa

Mô hình xuất khẩu của Việt Nam: Cạnh tranh nhưng dễ bị “tổn thương”

Nền kinh tế xuất khẩu của Việt Nam phát triển mạnh nhờ chi phí lao động thấp và hội nhập vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Tuy nhiên, phần lớn giá trị gia tăng của nền kinh tế này diễn ra ở giai đoạn lắp ráp cuối cùng, khiến nền kinh tế này dễ bị “tổn thương” khi căng thẳng thương mại leo thang.

Điện tử, dệt may, đồ nội thất và hải sản - những ngành chiếm phần lớn kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam - rất nhạy cảm với giá cả và hiện phải đối mặt với sức cạnh tranh giảm sút theo thuế quan.

Làm trầm trọng thêm tình hình này là lượng hàng hóa và dịch vụ của Hoa Kỳ nhập khẩu vào Việt Nam tương đối hạn chế. Các công ty Hoa Kỳ tiếp tục phải đối mặt với các rào cản về quy định và hoạt động trong các lĩnh vực như nông nghiệp, chăm sóc sức khỏe, giáo dục và dịch vụ kỹ thuật số. Kết quả là mối quan hệ thương mại được coi là một chiều.

Canada biến thuế quan của Hoa Kỳ thành cơ hội kinh tế

Năm 2018, Hoa Kỳ đã áp thuế 25% đối với thép và 10% đối với nhôm từ Canada và Mexico theo Mục 232, viện dẫn các lo ngại về an ninh quốc gia. Sự gián đoạn ngay lập tức đã ảnh hưởng đến hàng tỷ đô la trong thương mại và gây áp lực lên các ngành công nghiệp quan trọng.

Tuy nhiên, cả hai quốc gia đều phản ứng một cách chiến lược - tận dụng ngoại giao, chính sách công nghiệp và cải cách thể chế để biến khủng hoảng thành cơ hội. Khi Việt Nam phải đối mặt với mức thuế suất đề xuất là 46% đối với hàng xuất khẩu của mình, những ví dụ của họ đã đưa ra những bài học sâu sắc. Ví dụ như Canada với nỗ lực tăng cường khả năng phục hồi thương mại thông qua đa dạng hóa và ngoại giao.

Tác động ban đầu: Với 16 tỷ CAD xuất khẩu thép và nhôm bị ảnh hưởng, Canada phải đối mặt với rủi ro đối với hoạt động sản xuất và tính liên tục của chuỗi cung ứng.

Hành động chiến lược: Áp dụng thuế quan qua lại trị giá 16,6 tỷ CAD, nhắm mục tiêu chiến lược vào các lĩnh vực nhạy cảm của nền kinh tế Hoa Kỳ.

Thúc đẩy đa dạng hóa xuất khẩu thông qua việc triển khai nhanh chóng các thỏa thuận CETA và CPTPP, dẫn đến mức tăng 20% xuất khẩu sang châu Âu trong giai đoạn 2018-2020.

Triển khai 2 tỷ CAD các gói hỗ trợ trong nước để trao quyền cho các nhà sản xuất trong nước và bảo vệ việc làm.

Tham gia giải quyết tranh chấp WTO và vận động với cộng đồng doanh nghiệp Hoa Kỳ.

Bài học dành cho Việt Nam

Sử dụng Hoshin Kanri (thuật ngữ được sử dụng trong lĩnh vực kinh doanh về phương pháp để đảm bảo rằng các mục tiêu chiến lược của một công ty sẽ thúc đẩy sự tiến bộ và hành động ở mọi cấp trong công ty đó. Điều này giúp loại bỏ sự lãng phí thời gian đến từ những chỉ thị không nhất quán và sự giao tiếp nghèo nàn giữa các bộ phận) để liên kết các chiến lược xuất khẩu quốc gia với các ưu tiên về đổi mới và tăng trưởng khu vực.

Áp dụng Bản đồ luồng giá trị (Value Stream Mapping - công cụ quan trọng trong lĩnh vực quản lý sản xuất và quy trình làm việc, được sử dụng để biểu đồ hóa và phân tích quy trình sản xuất hoặc cung ứng hàng hóa và dịch vụ từ điểm khởi đầu đến điểm cuối để tìm cách tối ưu hóa hiệu suất và giảm lãng phí) để tối ưu hóa các dây chuyền sản xuất cho các thị trường quốc tế mới.

Xây dựng các quy trình làm việc chuẩn (Standard Work procedures) về hậu cần và tuân thủ theo khuôn khổ CPTPP và EVFTA.

Mexico đẩy mạnh nâng cấp chuỗi cung ứng và hiện đại hóa pháp lý

Tác động ban đầu: Là một nước xuất khẩu phụ tùng ô tô hàng đầu, chuỗi cung ứng trị giá 90 tỷ USD của Mexico đang chịu áp lực, gặp rủi ro lớn trong việc cung cấp phụ tùng ô tô vào thị trường Hoa Kỳ.

Hành động chiến lược: Áp dụng các biện pháp thương mại có mục tiêu đối với ngành nông nghiệp Hoa Kỳ để tạo đòn bẩy trong các cuộc đàm phán.

Chủ động giúp định hình thỏa thuận USMCA (Hiệp định thương mại Mỹ-Mexico-Canada) đảm bảo quyền tiếp cận và sự ổn định lâu dài cho các ngành quan trọng.

Thông qua các cải cách về quyền lao động, bảo vệ sở hữu trí tuệ và các tiêu chuẩn môi trường để tăng cường khả năng cạnh tranh.

Mở rộng cơ sở hạ tầng giao thông và mạng lưới sản xuất trong nước.

Bài học dành cho Việt Nam

Giới thiệu các mô hình Tổng chi phí sở hữu (Total Cost of Ownership - khái niệm bao quanh tất cả các chi phí liên quan đến việc mua lại, vận chuyển và lưu trữ sản phẩm trong chuỗi cung ứng) để ưu tiên giá trị hơn là tiết kiệm ngắn hạn trong nguồn cung ứng và hoạt động.

Khởi động các sáng kiến phát triển nhà cung cấp tinh gọn (Lean Supplier Development – quá trình hỗ trợ, đào tạo và nâng cao năng lực sản xuất, quản lý, đổi mới và tuân thủ của nhà cung cấp nhằm tối ưu hóa chuỗi cung ứng và tăng giá trị hợp tác lâu dài) để nâng cao năng lực của doanh nghiệp vừa và nhỏ trong nước.

Triển khai hệ thống quản lý trực quan (Visual Management Systems - một trong các công cụ và các phương pháp được áp dụng trong sản xuất tinh gọn) và các công cụ truy xuất nguồn gốc để đáp ứng các kỳ vọng về ESG (bộ tiêu chuẩn sử dụng để đo lường các yếu tố liên quan đến phát triển bền vững của doanh nghiệp) và quy định tại Hoa Kỳ và EU.

Đây chính là thời điểm tuyệt vời để chứng minh với thế giới về năng lực của Việt Nam: Biến áp lực thuế quan thành đất nước phát triển có chiến lược

Thặng dư thương mại đáng kể của Việt Nam với Hoa Kỳ vào năm 2024 đã thu hút sự chú ý của Hoa Kỳ, nhưng nó cũng mang đến cơ hội để Việt Nam phát triển mô hình do xuất khẩu dẫn đầu thành nền kinh tế thúc đẩy giá trị và đổi mới sáng tạo.

Các ưu tiên chiến lược

Đòn bẩy cải cách để hội nhập sâu hơn: Giống như Mexico, Việt Nam có thể tận dụng thời điểm này để áp dụng các quy định minh bạch, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và các cam kết ESG—mở đường cho các mối quan hệ đối tác chặt chẽ hơn với các nhà đầu tư Hoa Kỳ và các nhà lãnh đạo công nghệ toàn cầu.

Đa dạng hóa thị trường có mục đích: Được truyền cảm hứng từ sự chuyển hướng sang các thị trường mới của Canada, Việt Nam có thể kích hoạt hoàn toàn các thỏa thuận CPTPP và EVFTA để tăng xuất khẩu sang các điểm đến có giá trị cao như Đức, Canada và Úc.

Thúc đẩy việc tạo ra giá trị trong nước: Ngoài lắp ráp, Việt Nam có thể nâng cao thương hiệu toàn cầu của mình bằng cách đầu tư vào nghiên cứu và phát triển, thiết kế, đổi mới sản phẩm và tùy chỉnh - đặc biệt là trong ngành dệt may, hải sản và điện tử.

Triển khai toàn diện hoạt động xuất sắc (OPEX – một chiến lược quan trọng giúp các tổ chức tối ưu hóa hoạt động kinh doanh và cải thiện hiệu suất. Nó tập trung vào cải tiến liên tục, nâng cao năng suất và chất lượng, tiết kiệm chi phí và đạt được sự cạnh tranh bền vững trên thị trường).

Việc áp dụng rộng rãi hơn các công cụ như Lean (mô hình quản lý chuỗi cung ứng tinh gọn là phương pháp tập trung vào việc giảm chi phí, hạn chế lãng phí và đảm bảo tính hiệu quả, hợp lý trong toàn chuỗi cung ứng); 6 Sigma (mô hình chuỗi cung ứng bao gồm các công cụ, chiến lược cần thiết để doanh nghiệp có thể cải thiện hiệu quả quản lý chuỗi cung ứng); Kaizen (tập trung vào việc tìm kiếm và thực hiện những cải tiến nhỏ, liên tục và thường xuyên trong mọi khía cạnh của một tổ chức doanh nghiệp hoặc quy trình sản xuất. Mục tiêu chính là tối ưu hóa hiệu suất và hiệu quả của tổ chức);

PDCA (công cụ rất hữu hiệu đối với chu trình chuỗi cung ứng của doanh nghiệp. Nó có thể giúp doanh nghiệp giải quyết nhiều vấn đề liên quan đến các quy trình, hoạt động sản xuất bằng cách thúc đẩy sự cải tiến không ngừng để nâng cao chất lượng cũng như hiệu quả kinh doanh), AI, xây dựng môi trường làm việc hiệu quả cao, đổi mới sáng tạo có giá trị, quản lý chuỗi giá trị, nâng cao trải nghiệm khách hàng... có thể trao quyền cho các công ty Việt Nam để tăng năng suất, giảm lãng phí và nâng cao khả năng phản ứng với người mua toàn cầu.

Tăng cường sự hợp tác của các tổ chức: Việc phối hợp giữa các bộ, cơ quan thương mại và các nhà lãnh đạo khu vực tư nhân có thể đẩy nhanh cải cách, hợp lý hóa việc đưa nhà đầu tư vào thị trường Việt Nam và đảm bảo tăng trưởng thương mại bền vững.

Từ câu chuyện của Canada và Mexico, chúng ta thấy cú sốc thuế quan không nhất thiết phải làm chệch hướng tăng trưởng mà có thể là bệ phóng cho sự chuyển đổi.

Với sự lãnh đạo có tầm nhìn xa, quan hệ đối tác chiến lược và việc áp dụng có kỷ luật các nguyên tắc OPEX, Việt Nam có các công cụ không chỉ để thích ứng mà còn có cơ hội dẫn đầu trong kỷ nguyên thương mại toàn cầu tiếp theo. Việt Nam có thể nâng cao vai trò của mình như một đối tác đáng tin cậy, có giá trị cao trong thương mại quốc tế.